Acorus calamus: een waterzuiverende vijverplant

Kalmoes Synoniem A. americanus; A. odoratus; A. aromaticus;
Groep: moeras- en oeverplant
Familie: Araceae

Afmetingen:

hoogte: 60 tot 80 cm
groeibreedte 50 cm
plantdiepte tussen de 5 en de 10 cm

Bloem:

Bloemen talrijk en dicht bijeen in een kolf, die zijdelings uit een blad schijnen te komen doordat het schutblad juist in het verlengde van de bloeistengel staat. De groengele bloemen van circa 7 cm is bezet met talloze onaanzienlijke, piepkleine bloemen. Bij de kalmoes ontbreekt, in tegenstelling tot andere leden van de aronskelkfamilie, het schutblad. Het schutblad heet officieel ook wel het spatha, de bloeikolf is dan spadix. De bloei valt in juli en augustus, maar wordt veelal niet eens opgemerkt. Meestal is er per vijverseizoen slechts één bloeiperiode waar te nemen. De kalmoes wordt ook niet gekweekt om de bloemen, maar om het blad en haar positieve invloed op de waterkwaliteit.

Drietallige bloempjes Bloeit in principe eens per jaar gedurende twee maanden. De kalmoes heeft daarvoor twee aangenaam warme maanden uitgekozen; de maanden juli en augustus.

Blad:

Zwaardvormige groengele bladeren. Groen, lang, smal en rechtopstaand. Vaak bereikt het taaie blad een lengte van 120 cm en een breedte van 2,5 cm. De kalmoes is minder populair dan de bonte kalmoes, die naar de naam Acorus 'Variegatus' luistert. Dat wil niet zeggen dat het groene blad van de botanische soort geen sierwaarde heeft voor de vijver, het zou een rustpunt kunnen betekenen tussen al het wilde kleurengeweld van andere waterplanten.

Eisen:

Zon is een pluspunt, maar met minder licht zal de kalmoes ook zijn best willen doen.

Grond:

Hier kan men onderscheid maken in een plantenvijvers (vijvers zonder vis, tenzij goudwinden) en visvijvers (goudvissen of koi) In het geval van een plantenvijver zal men de kalmoes het liefst in kleigrond of vijveraarde planten. Het werkt echter schoner, doch minder natuurgetrouw om substraat te gebruiken. Bij visvijvers is substraat een must. Of de kalmoes dan gebruikt wordt in een plantenfilter of in plantmanden maakt geen verschil. Het gebruik van substraat 'dwingt' de kalmoes om het water te zuiveren. Kortom: substraat is bijna altijd de beste optie.

De kalmoes heeft er een hekel aan om dieper in de moeraszone geplaatst te worden dan 30 cm. Ze zal dan gaan rotten.

Water:

Bij voorkeur een zuur tot licht zuur milieu. Uit onderzoek is gebleken dat een zoutconcentratie van 0,4% op lange termijn dodelijk is voor A. calamus.

Groei:

Een snelle groei. In plantenfilters is dit een zeker voordeel. Voor plantenfilters is de groene soort dan ook een betere keus dan de bontgekleurde variëteit. Een snelle groeier voor de moeraszone. Woekeren komt voor, maar er is gemakkelijk in te grijpen door lichte snoei van de wortelstokken. Uitbreiding gaat altijd in de breedte, uitzaaien gebeurt zelden.

Winter:

Soms overblijvende moerasplant maar kan ook volledig afsterven. Een combinatie van factoren kan leiden tot het verlies van de kalmoes, zoals bijvoorbeeld de combinatie van een hoge waterstand en strenge vorst. Let daarom goed op het waterpeil ten opzichte van de vegetatie.

Plantkenmerken:

De sierwaarde wordt vooral bepaald door het groene, zwaardvormige blad. Een bruikbare plant om rustpunten in het vijverbeeld aan te brengen.

Eetbaar:

De gekonfijte en gedroogde wortelstok van de kalmoes was vroeger in onze streken een lekkernij. Wordt gebruikt bij de bereiding van kruidenbitters (berenburg) en in sommige landen nog in bier en brandewijn.

Geurend:

De kalmoes staat bekend om zijn sterke zoete geur, veroorzaakt door een sterk doordringende etherische olie. Dit bestanddeel werd in het verleden veelal verwerkt tot kalmoesolie. Sterkst geurend is toch wel de wortelstok, al is het blad ook niet geheel geurloos.

Windbestendig:

Resistent. Slechts zeer lange bladeren zullen averij oplopen bij een sterke bries.

Wortels:

Een dikke, vertakte, geurige en bitter smakende wortelstok. De wortelstok is voor de mens verreweg het belangrijkste deel van de kalmoes. Er is nog iets aan de hand met deze wortelstok. De etherische olie is in staat om bepaalde bacteriestammen (als bijvoorbeeld legionella) te kunnen remmen of afdoden. Zorg ervoor dat de wortelstok zich stevig vast kan zetten in het substraat of in de vijveraarde. Als deze eenmaal is vastgegroeid, is de plant in staat om zich te vestigen en optimaal te groeien.

Vijvergebruik:

Te gebruiken in elke vijver.
Deze vertegenwoordiger van de aronskelkfamilie vindt men aan vijvers, moerassige sloten, de oevers van langzaam stromend water en in stilstaand water tot 20 cm diep. Staat in de belangstelling voor gebruik in plantenfilters, vanwege de eerder genoemde desinfecterende werking van deze plant op het water. Daarnaast is de kalmoes een zogenaamde helofyt, en dus uitstekend in staat om nitrogenen (ammonium en nitraten) en fosforen (orthofosfaat) uit het vijversysteem te verwijderen. Deze eigenschappen maken de kalmoes tot een uitstekende plant voor gebruik in plantenfilters.

Herkomst: Azië

Acorus is vermoedelijk afkomstig uit Azië. Deze vertegenwoordiger van de aronskelkfamilie vindt men aan vijvers, moerassige sloten, de oevers van langzaam stromend water en in stilstaand water tot 20 cm diep. Vormt bij ons geen rode vruchten, in China wel. Kwam naar West-Europa omstreeks de 16de eeuw.

Geneeskunde:

Er wordt vanaf in de oudheid, tot op de dag van vandaag speelt kalmoes een belangrijke rol in de natuurgeneeskunde dat een maagversterkend middel is maar ook gebruikt wordt bij de bereiding van kruidenbitters (berenburg). Er wordt uit de wortelstuk een kalmoes olie gewonnen. Deze etherisch olie wordt om haar welriekende geur verwerkt in parfum en likeur en in sommige landen nog in bier en brandewijn.