Vijveropstart voorjaar: van put tot vijver

Het opstarten van een vijver kan op twee manieren gezien worden. Of je hebt geen vijver en je moet nog beginnen met de aanleg ervan, of je start met het lenteklaar maken van jouw bestaande vijver. Dit laatste gebeurt meestal rond midden maart, afhankelijk van het weer. Eenmaal de eerste 'warme' dagen met temperaturen boven de 10°C zijn aangebroken, begint het water geleidelijk aan warmer te worden en worden de vissen opnieuw actief, en gaan ze op zoek naar voedsel. En net zoals de vissen, worden dan ook de bacteriën weer actief. Bacteriën vormen een potentieel gevaar, maar kunnen ook een oplossing zijn in de vijver (dit lees je verder in dit artikel). Start je van nul, kan je dan eender welk soort water gebruiken en mogen jouw vissen er onmiddellijk in? Het zou ideaal zijn maar zo simpel is het helaas niet. We helpen je stap voor stap bij de opbouw van jouw nieuwe vijver.

vijver opstarten
Een gezonde mix: zuurstof, planten en zuiver water

Van put tot vijver

Je hebt de juiste afmeting bepaald voor jouw vijver en de put is gegraven. De volgende stap is het vullen met water maar neem hier best volgende aandachtspunten in acht, om problemen met de kwaliteit en de kleur te vermijden.

De juiste waterkeuze

Wanneer je voor het eerst een nieuwe vijver vult, is het aan te raden om dit te doen met leidingwater, ook wel stadswater genoemd. In leidingwater zit er een hoeveelheid kalk, wat gunstig is voor de plantengroei en de vissen. De hoeveelheid kalk in het water varieert per regio. Regenwater daarentegen is niet per se slecht, maar is wel wat zuurder en bevat geen kalk. Hoewel regenwater niet direct schadelijk is voor vissen, wordt het toch aangeraden om leidingwater te gebruiken, zodat je later geen problemen krijgt met instabiele waterwaardes, verminderde plantengroei,…

Leidingwater wordt ook wel ‘hard water’ genoemd, terwijl regenwater ‘zacht water’ is. Dit heeft te maken met het al dan niet bevatten van kalk. Is er geen mogelijkheid om leidingwater te gebruiken, dan kan de vijver alsnog gevuld worden met regenwater, maar dan liefst met toevoeging van producten die ervoor zorgen dat het water geschikt is voor de vijver, omdat regenwater vaak een bron van besmettingen en ziekteverwekkers is.

Een derde optie is grondwater, maar of dat gebruikt kan worden hangt af van de streek waarin je woont. Vaak is de bovenste laag van grondwater (meestal op 2 tot 9 meter diepte) ongeschikt van kwaliteit vanwege bemesting van landbouw en insijpeling van zure regen, waardoor het grondwater ammoniak, nitriet of nitraten bevat. Dit zijn afvalstoffen die in de vijver zo min mogelijk mogen voorkomen (liefst zelfs helemaal niet). Grondwater van een dieper niveau (30 tot 100 meter of nog dieper) is meestal wel geschikt. Dit bevat geen oppervlaktewater en heeft een bijzonder traag en natuurlijk filterproces doorgemaakt waardoor het zelfs vaak drinkbaar is geworden. Hou er wel rekening mee dat grondwater vaak een verhoogde concentratie aan ijzer bevat, wat het vijverwater bruinachtig doet kleuren. Leidingwater heeft dit probleem niet.

Het vullen van de vijver

Eenmaal je de keuze hebt gemaakt, kan het vullen beginnen. Als je ervoor kiest om leidingwater te gebruiken, dan is het aan te raden om de tellerstand van jouw watermeter te noteren. Van zodra de vijver helemaal gevuld is, kan je eenvoudig controleren hoeveel water er in jouw vijver kan. Dit is belangrijke informatie voor het berekenen van de visbezetting, het toevoegen van eventuele medicatie of andere producten. Het is praktischer om op voorhand de planten op de bodem te plaatsen, voor je start met het vullen van de vijver.

Tip: Zet de planten in vijvermandjes, zodat je ze gemakkelijker kan onderhouden in de volgende jaren.

Wanneer het debiet van de watertoevoer te groot is, kan het gebeuren dat het bodemsubstraat of de plantjes worden weggespoeld. Daarom kan het nuttig zijn om het water in een ton te laten stromen die in de vijver staat. De ton zal geleidelijk overlopen in de vijver, waardoor een gematige stroming ontstaat en de planten op hun plaats blijven staan.

Vijver vullen: leidingwater voor vijveropstart

Wees niet te snel!

Leidingwater wordt behandeld om ziekten en bacteriën te verwijderen, waardoor het beter is dan regenwater. Dit gebeurt door de toevoeging van chloor. Inheemse vissen zijn hier meestal goed bestand tegen, maar uitheemse vissen (zoals geïmporteerde vissen uit Israël, China, Japan, …) zijn dat vaak niet. Want het is schadelijk voor de slijmhuid van vissen.

Wat je hiertegen kan doen is... geduld hebben. Chloor verdwijnt vanzelf uit het vijverwater, zolang je maar wat geduld uitoefent. Bewegend water zal sneller zijn chloorgehalte verliezen dan stilstaand water. Daarom is het goed om direct al de vijverpomp in te schakelen, aangevuld met een fonteintje of waterval. En de vissen voeg je pas na enkele weken na de aanleg toe. Sommige deskundigen raden zelfs aan om dit gedurende het eerste jaar niet te doen.

Een andere reden om te wachten met het toevoegen van vissen is omdat de vijver zichzelf nog niet kan zuiveren. De pomp en het filtersysteem houden enkel het fysisch vuil tegen. De vijver heeft nog geen biologische stabiliteit en afvalstoffen, zoals fosfaten of ammoniak, worden nog niet voldoende afgebroken. Dit komt deels doordat de planten nog te jong zijn en het wortelgestel nog niet voldoende ontwikkeld is om afvalstoffen te verwerken. Daarnaast zijn de allerkleinste vijverbewoners, de nuttige bacteriën, nog niet aanwezig om het vijverwater te filteren.

De vijverwatercyclus

vijverwater waarden controleren
Waterwaarden controleren: meten is weten!

De vijver de kans geven om zichzelf te reinigen, helpt om de biologische cyclus in stand te houden. Er bestaat een grote diversiteit aan bacteriën waarvan een aantal zorgen voor de chemische zuivering van het vijverwater. De eerste bacteriën die in werking treden zijn de zogenaamde heterotrofe bacteriën. Zij zorgen ervoor dat organisch afval zoals afgevallen bladeren, dode insecten, uitwerpselen en onverteerde voeding worden omgezet. Het resultaat is een combinatie van ammoniak (dat giftig is) en nitraat (minder giftig).

De volgende groep van bacteriën zijn de nitrosomonas bacteriën, die het giftige ammoniak omzetten naar het minder giftige nitriet. Dit nitriet is nog steeds niet goed voor de vijver en wordt op zijn beurt nog eens afgebroken door de nitrobacter bacterie. Deze soort gebruikt de nitrieten als voedingsstof om zelf te kunnen uitgroeien, het afvalproduct dat daarvan het resultaat is, is koolzuurgas, zuiver water en nitriet.

Het nitriet wordt in een volgend proces afgebroken door planten zelf, die het gebruiken als voedingsstoffen. Het koolzuurgas ontsnapt vanzelf uit de vijver (dit is te vergelijken met de belletjes in een glas spuitwater) en is in wezen ongevaarlijk. Het water is nu eindelijk zuiver en gebruiksklaar. Op deze manier komt de vijver in evenwicht en worden de uitwerpselen die vissen produceren volledig gezuiverd. Vandaar dat het belangrijk is om te wachten met vissen uit te zetten, omdat er in het begin nog geen bacteriën aanwezig zijn die kunnen zorgen voor de afbraak van de afvalstoffen. Met als gevolg dat de vissen in een steeds slechter wordende waterkwaliteit rondzwemmen. Na verloop van tijd worden de vissen minder actief, zien ze er ‘vermoeid’ uit en is hun immuunsysteem zwakker. In een later stadium kunnen ze er ook aan sterven.

gezonde vissen - gezonde vijver
Gezonde vissen in een gezonde vijver

De oplossing voor het bacterieprobleem:

Om de bacteriën in jouw vijver op gang te krijgen, bestaan er verschillende manieren:

Wacht tot de bacteriën uit zichzelf voorkomen in de vijver (en dat zal effectief gebeuren na verloop van tijd).
Een andere optie is om de bacteriën toe te voegen in een geconcentreerde versie uit de speciaalzaak. Deze bacteriecultuur bevat de ideale mix die nodig is om een vijver op te starten. De vaak heel kleine potjes bevatten miljarden kunstmatig gekweekte bacteriën die in staat zijn om de hele vijver op korte termijn in te palmen. Op deze potjes staat altijd te lezen voor welke vijverinhoud welke dosis gebruikt moet worden (zie bovenstaande tip om de teller van het leidingwater in de gaten te houden). Denk niet onmiddellijk dat door het toevoegen van deze bacteriën er ook direct vis mag uitgezet worden. Ook die kunstmatige bacteriën hebben hun tijd nodig om de vijver op een stabiel niveau te krijgen. Een stabiel niveau is een soort buffer waardoor er geen PH-crash kan voorkomen. Iedere vijver heeft een bufferend vermogen (uitgedrukt in carbonaatgehalte of KH-waarde). Deze waarde vertelt je in welke mate de vijver bestand is tegen een (tijdelijke) piek van afvalstoffen. Of het water van de vijver nog altijd geschikt gezond is, kan gemeten worden met behulp van de PH-meter. De PH-waarde vertelt je in welke mate het vijverwater zuur of basisch is. De PH-waarde wordt gevormd door een combinatie van KH (carbonaatgehalte) en GH (hoeveelheid aanwezige kalk). Lijkt de PH instabiel te worden, dan komt dit meestal voort uit één van beide waterwaarden die niet in orde zijn. In de handel zijn producten te verkrijgen om de PH te corrigeren, denk echter niet dat daarom het probleem is verholpen. Een overvloed aan vis en voeding kan ervoor zorgen dat de PH niet meer correct staat, enkel een middeltje om de PH terug hoger te krijgen zal dus het water oké doen lijken, maar het echte probleem wordt niet verholpen.
Het wordt afgeraden om vijverwater uit een gezonde vijver toe te voegen, omdat iedere vijver zijn eigen mix van ziektekiemen heeft. Die zijn niet schadelijk voor het leven dat zich in die vijver bevindt, maar ze kunnen wel schadelijk zijn voor het leven in jouw vijver. Dit geldt met alle toevoegingen in de vijver algemeen. Aan iedere plant of vis hangen er bepaalde ziekteverwekkers, die in de meeste gevallen volledig ongevaarlijk zijn, maar op die manier komt er wel een nieuwe soort in de vijver waarvoor de bestaande bewoners misschien niet immuun zijn.